Η μυθολογία της «ελεύθερης πρόσβασης στο πανεπιστήμιο

Του Νίκου Τσούλια

«Να καταργηθεί ο κλειστός αριθμός εισακτέων για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια Εκπαίδευση και ν’ ανοίξουν τα Πανεπιστήμια σε όλους του νέους και τις νέες». Ήταν και είναι ένα μεγάλο εκπαιδευτικό πρόταγμα κυρίως από τον χώρο της αριστεράς και από τα κοινωνικά κινήματα. Έγινε σύνθημα και δόγμα. Και από αυτό το σημείο, της δογματοποίησης αρχίζουν τα δύσκολα, γιατί δεν εμβαθύνουμε στο όλο θέμα και δεν αναστοχαζόμαστε.

Ιστορικά αν εξεταστεί το όλο ζήτημα, η επιταγή για «ελεύθερη πρόσβαση» έχει σαφώς προοδευτικό και δημοκρατικό χαρακτήρα. Εκφράζει τη γενικότερη μορφωτική τάση για πρόσβαση στα εκπαιδευτικά αγαθά όσο το δυνατόν περισσότερων νέων και για το μεγαλύτερο δυνατό μέρος της ζωής τους, δηλαδή αυτή η τάση για μαζικοποίηση των εκπαιδευτικών αγαθών συμπεριλαμβάνει ακόμα και την τάση για μεταπτυχιακές σπουδές.
Ωστόσο, και υπό το πρίσμα της εφαρμογής αυτής της δυναμικής οφείλουμε να αξιολογήσουμε την όλη εικόνα. Κατ’ αρχήν, τι σημαίνει ελεύθερη πρόσβαση; Σημαίνει ότι κάποιος εισάγεται στη Σχολή και στο Τμήμα που επιθυμεί και μετά η πορεία του είναι εσωτερική υπόθεση της Σχολής ή του Τμήματος, ανεξάρτητα από κάποιου είδους προκαταρκτικά κριτήρια;
Σε μια τέτοια περίπτωση τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα. Κατ’ αρχήν από την πλευρά του πανεπιστημίου θα υπάρχει φοβερό λειτουργικό πρόβλημα. Τι θα σημαίνει, για παράδειγμα, να εισάγονται στην Ιατρική Σχολή ή στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο επταπλάσιοι ή δεκαπλάσιοι φοιτητές; Θα μπορούν τα εν λόγω πανεπιστημιακά ιδρύματα να εκπαιδεύσουν τόσους φοιτητές / φοιτήτριες; Θα μπορεί να ανταποκριθεί το εκπαιδευτικό προσωπικό; Θα αρκούν τα εργαστήρια και οι ομάδες έρευνας; Πέραν τούτων, είναι φανερό ότι ένα τέτοιο «σύστημα πρόσβασης» θα πολλαπλασιάσει τους επίδοξους φοιτητές και η σημερινή αναλογία υποψηφίων / εισαγομένων δε θα μοιάζει σε τίποτα με την αντίστοιχη αυριανή.
Από την πλευρά των μορφωτικών αποσκευών που πρέπει να έχει κάθε υποψήφιος / υποψήφια, σαφώς και θα δημιουργηθεί πρόβλημα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις των πανεπιστημιακών σπουδών. Αυτή η αναντιστοιχία παρατηρείται και σήμερα σε αρκετές Σχολές. Για παράδειγμα, στις Φιλοσοφικές Σχολές η βάση εισαγωγής κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα (π.χ. 14). Μπορεί ένας μαθητής αυτής της βαθμολογικής βάσης του Λυκείου να μετασχηματιστεί με τέτοιο τρόπο στο πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις ενός φιλολόγου και να διδάξει στη συνέχεια στο Λύκειο; Θεωρώ ότι είναι φοβερά δύσκολο, απαιτεί μια πορεία δίκην του δρόμου προς τη Δαμασκό. Έχοντας και προσωπική εμπειρία απ’ αυτή τη Σχολής στην εκπόνηση της Διδακτορικής μου διατριβής, διαπίστωσα ότι τα γραπτά των φοιτητών / φοιτητριών ακόμα και προς τα τελευταία εξάμηνα είχαν πρόβλημα στην έκφραση, στη σύνταξη, στην ορθογραφία. Το πανεπιστήμιο οφείλει να δώσει επιστημονική γνώση υψηλού επιπέδου, αλλιώς δεν βοηθάει ούτε τον φοιτητή / την φοιτήτρια ούτε την εκπαίδευση ούτε την κοινωνία γενικότερα. Το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να καλύψει κενά γενικής παιδείας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και αν προσπαθήσει να το κάνει, θα αλλοιώσει τη δική του επιστημονικότητα.
Από την πλευρά των άμεσα ενδιαφερομένων, δεν είναι προς όφελός τους η χωρίς κριτήρια εισαγωγή. Γιατί, αν δεν μπορεί να ανταποκριθεί ένας φοιτητής στα πανεπιστημιακά στάνταρντς, η συνέχεια θα είναι πιο οδυνηρή. Η εγκατάλειψη του σπουδών – που ήδη χαρακτηρίζει σε σημαντικό βαθμό την πανεπιστημιακή μας εκπαίδευση – δεν θα είναι μόνο μια απώλεια κάποιων χρόνων και κάποιου κόστους για τον φοιτητή / την φοιτήτρια, αλλά προκληθεί και μια ψυχολογία ματαίωσης στόχων και προσανατολισμών που επιδρά αρνητικά και στον επανασχεδιασμό για την επαγγελματική συνέχεια των νέων. Δημιουργείται ένα αρνητικό δεδομένο χωρίς λόγο και νόημα. Έχουμε αντλήσει ήδη τέτοια εμπειρία (πορίσματα ερευνών κλπ) και δεν χρειάζεται να αυτοσχεδιάζουμε.
Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο των υποψηφίων που προέρχονται από σχολεία της Γερμανίας και που εισάγονται με ειδικό ποσοστό στα πανεπιστήμια. Η διευκόλυνση που παρέχεται αντισταθμιστικά σ’ αυτούς τους υποψηφίους δεν λύνει το γλωσσικό πρόβλημά τους, με αποτέλεσμα η όλη ρύθμιση να μην είναι μόνο «δώρο άδωρο», αλλά να είναι και ένα πισωγύρισμα στους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς των νέων. Αλλά για να μην πηγαίνουμε μακριά. Εξετάστε στο στενό σας περιβάλλον. Σίγουρα θα βρείτε φοιτητές και φοιτήτριες που έχουν εγκαταλείψει τις σπουδές τους. Αν διερευνήσετε σε βάθος τους λόγους της πανεπιστημιακής εγκατάλειψης, θα βρείτε – πέραν των τετριμμένων δικαιολογιών: «δεν είναι αυτό που ήθελα», «και τι να κάνεις άμα τελειώσεις, αφού μαστίζει η ανεργία» κλπ – τον πιο ουσιαστικό λόγο που είναι ακριβώς η μη ανταπόκριση του φοιτητή / της φοιτήτριας στις απαιτήσεις της Σχολής ή του Τμήματος.
Φυσικά και μπορεί ένας φοιτητής να μετασχηματιστεί μέσα στο πανεπιστήμιο, αλλά αυτό μπορεί να αφορά έναν μικρό αριθμό και πάντως δεν μπορεί να είναι απόρροια προσφυγής σε παράλληλη φροντιστηριακή στήριξη ανάλογης εκείνης των εισαγωγικών εξετάσεων. Γιατί σε μια τέτοια περίπτωση ομολογούμε ρητά και κατηγορηματικά την τελική μας αδυναμία να αυτό-ολοκληρωθούμε επιστημονικά και να αποκτήσουμε την επαγγελματική μας αυτοτέλεια. Εκτός και αν συνεχίζουμε τη στήριξη (φροντιστηριακή ή τι άλλο;) και μετά την αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο. Αλλά σε μια τέτοια περίπτωση, ποιος θα είναι ο ρόλος του πανεπιστημίου;
Θεωρώ ότι με το σημερινό σύστημα πρόσβασης και όσον αφορά τον αριθμό των εισακτέων έχουμε εξαντλήσει τα αριθμητικά μεγέθη. Θεωρώ ότι πραγματική ελεύθερη πρόσβαση είναι αυτό το σύστημα που όχι μόνο σου δίνει τη δυνατότητα να εισαχθείς στο πανεπιστήμιο αλλά σου δίνει την αφετηρία και σου εξασφαλίζει τα προαπαιτούμενα και να το τελειώσεις. Ένας μύθος που δημιουργήθηκε πάνω σε ιδεοληψίες, σε λαϊκισμούς και σε σκόπιμες ασάφειες, δεν μπορεί παρά να εγκαταλειφτεί. Κανένας και ποτέ από τους θιασώτες της δήθεν «ελεύθερης πρόσβασης» δεν εξήγησε πώς είναι αυτό το σύστημα, δεν έδωσε ένα ανάλογο σχετικό παράδειγμα από κάποια άλλη χώρα. Το μόνο που κάνουν οι επινοητές του μύθου της «ελεύθερης πρόσβασης» είναι να δημιουργούν ιδεολογικά – μυθολογικά τεχνάσματα με δήθεν προοδευτικό προσανατολισμό αλλά με απόλυτα λαϊκίστικο περιεχόμενο.