Η πρώτη εργατική πρωτομαγιά στην Ελλάδα

Του Πάνου Τριγάζη

«Πας πολίτης έχει δικαίωμα υπάρξεως» – «Οι εργάται να εργάζονται επί οκτώ ώρες την ημέραν» – «Φορολογία ανάλογος του κεφαλαίου και της ιδιοκτησίας εκάστου» – «Κατάργησις της προσωπικής κρατήσεως διά χρέη» – «αποκέντρωσις των εξουσιών, ανεξαρτησία των Δήμων» – «Να καταργηθώσιν οι θανατικαί εκτελέσεις».

Τα αιτήματα αυτά δεν είναι από καμιά προκήρυξη για τη φετινή Πρωτομαγιά. Είναι αιτήματα των πρώτων Ελλήνων Σοσιαλιστών, διατυπωμένα την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Τότε που ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος», με ιδρυτή και ηγέτη του τον νεαρό φοιτητή του Πολυτεχνείου Σταύρο Καλλέργη, οργάνωσε την πρώτη μαζική συγκέντρωση στην Ελλάδα για την Εργατική Πρωτομαγιά, η οποία είχε ήδη καθιερωθεί από το ιδρυτικό συνέδριο της Β΄ Διεθνούς στο Παρίσι το 1889 ως ημέρα αγώνα και διεθνούς αλληλεγγύης των εργατών του κόσμου, προς τιμή των πρωτοπόρων εργατών που είχαν δολοφονηθεί στο Σικάγο την 1η Μάη 1886.

Ήταν και τότε χρόνια πολύ δύσκολα για τον Ελληνικό λαό, που ζούσε στη φτώχεια με τη χώρα του υπανάπτυκτη, υπερχρεωμένη και εξαρτημένη από τους ξένους, με το προλεταριάτο να μεγαλώνει και πλήθη ακτημόνων αγροτών να δουλεύουν «ήλιο με ήλιο» ή και περισσότερο.

Ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος», που είχε ιδρυθεί από τον Καλλέργη το 1890, «είναι ο πρώτος σοσιαλιστικός εν Ελλάδι και Τουρκία με καθαρόν και απευθείας σοσιαλιστικόν πρόγραμμα», έλεγε ο ίδιος ο ιδρυτής του, ο οποίος εξέδωσε και την εφημερίδα «Σοσιαλιστής» στις 5 Ιουνίου 1890, που είχε στον τίτλο της το σύνθημα «Άπαντες δι΄έκαστον – Έκαστος διά πάντας». Δώδεκα χρόνια έζησε η εφημερίδα αυτή, με ενδιάμεσες διακοπές, και το τελευταίο φύλλο της κυκλοφόρησε την 1η Μάη του 1902.

Σοσιαλιστικές κινήσεις στην Ελλάδα υπήρχαν και πριν το 1890, όπως του Ρόκκου Χοΐδά, του Πλάτωνα Δρακούλη και του Π. Πανά, που το 1876 έβγαλε την εφημερίδα «Εργάτης». «Αλλά ο Καλλέργης – γράφει ο Γιάννης Κορδάτος – ήταν ο αγωνιστής που πλησίασε πιο πολύ τις μάζες, που καταδιώχθηκε, φυλακίστηκε, έχασε την περιουσία του, δυστύχησε και ίσαμε τα τελευταία του διατήρησε την πίστη στο σοσιαλισμό».

Με τη δράση του, ο Σταύρος Καλλέργης συνέβαλε καθοριστικά στην εξάπλωση των ιδεών του σοσιαλισμού και στην οργάνωση του κινήματος σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Ο ίδιος γράφει σε «Επιστολή προς άπαντας τους Έλληνας σοσιαλιστάς», την οποία είχε στείλει από τον Μυλοπόταμο του Ρεθύμνου, την ιδιαίτερη πατρίδα του, τον Οκτώβρη του 1898: «Η έκδοσις του Σοσιαλιστή υπήρξε τακτική επί δύο έτη και πλέον, ανήλθε δε η εκτύπωσις αυτού εις 4.500 φύλλα, εξ ων οι μεν τρεις χιλιάδες απεστέλλοντο εις συνδρομητάς, 1.000 δε έως 1.500 εις το τότε ιδρυθέν Πρακτορείο Τύπου …».

«… Ίδρυσα εν Αθήναις τμήματα του Συλλόγου – συνεχίζει στο ίδιο κείμενό του ο Στ. Καλλέργης – εν Πειραιεί δε και Λαυρίω συλλόγους και διοργάνωσα δύο συλλαλητήρια, πολυπληθή κατά την 1η Μαΐου».

Ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς, το 1893, έγινε μπροστά στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με συμμετοχή 2.000 ατόμων, όπως έγραψε ο «Σοσιαλιστής». Υπήρχε, όμως, και τότε το ζήτημα της κοινής δράσης των διάφορων σοσιαλιστικών κινήσεων και το 1894 ο Σταύρος Καλλέργης ανέλαβε την πρωτοβουλία κοινού εορτασμού της Πρωτομαγιάς και βρήκε ανταπόκριση, η δε συγκέντρωση –πολύ πιο μαζική από την πρώτη–έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, με ομιλητές τον Καλλέργη και τον Δρακούλη.

Να θυμηθούμε, με την ευκαιρία αυτή, ότι η ιστορία της πρώτης Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστή από τη μελέτη του Αρχείου του Σταύρου Καλλέργη, το οποίο διέσωσε ο άξιος γιος του Λυκούργος Καλλέργης, ο μεγάλος Έλληνας ηθοποιός, συνδικαλιστής του χώρου, συγγραφέας και αγωνιστής της αριστεράς επί πολλές δεκαετίες, ιδρύοντας το «Ίδρυμα Κοινωνικών και Ιστορικών Μελετών ‘Σταύρος Καλλέργης’», το 1985.

Σήμερα, μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, το εργατικό κίνημα καλείται να αποκρούσει την πρωτοφανή επιδρομή σε βάρος των δικαιωμάτων των εργαζομένων, που κατακτήθηκαν με θυσίες και αίμα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Μπροστά στον άμεσο κίνδυνο κατεδάφισης των κοινωνικών κατακτήσεων και διάλυσης της κοινωνικής συνοχής, μέσω της εφαρμογής των μνημονίων, καθίσταται ζήτημα επιβίωσης η οικοδόμηση της κοινωνικής αλληλεγγύης και η διεθνοποίηση των αγώνων των εργαζομένων.

Ποτέ δεν ήταν πιο επίκαιρο το σύνθημα του Σταύρου Καλλέργη και των συντρόφων του: «Πάντες δι΄έκαστον – έκαστος διά πάντας», ή όπως λέμε σήμερα «ΚΑΝΕΙΣ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ».