Τη
δεκαετία του 1990 μετά την κατάρρευση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης ένας
πολύ καλός συνάδελφος φυσικός στο Περιστέρι – που ανήκε στο χώρο του
κομμουνιστικού κόμματος – μού είχε εκμυστερευτεί ότι ένιωθε πάρα πολύ
απογοητευμένος από την εξέλιξη στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. «Δεν μπορείς να καταλάβεις
πόσο άσχημα νιώθω, τι γεύση αφήνει το γεγονός της κατάρρευσης των πολιτικών
ειδώλων σου», μου είχε τονίσει με έναν τρόπο σχεδόν δραματικό.
Έδειχνα
κατανόηση, αλλά ποτέ δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω την έκταση της
απογοήτευσης. Μέχρι που ήλθε και η δική μου σειρά. Η δική μου θέση ήταν τώρα
πιο επώδυνη και μόνο εκ του γεγονότος ότι η πτώση των ειδώλων αφορούσε το
εγχώριο πολιτικό σκηνικό και επομένως επηρέαζε τη ζωή μου εν τοις πράγμασι και
όχι μόνο το ιδεολογικό πεδίο. Σοφή ρήση, λοιπόν, εκείνο το «μηδένα προ του
τέλους μακάριζε», που πάντα νομίζεις ότι αφορά κάποιους άλλους και όταν το
γεύεσαι εσύ απορείς, σαν να μην είσαι και εσύ κάποιος από τους άλλους!
Μπορεί
να επικαλεστούμε τη γνωστή και τετριμμένη αιτιολογία ότι είναι άλλο ζήτημα η
ιδεολογία ενός κόμματος και τα αξιακά του σύμβολα και άλλο το πεδίο της
εφαρμοσμένης πολιτικής και πολύ περισσότερο η στάση των ηγετικών στελεχών του
κόμματος. Αλλά δεν συμφωνώ καθόλου. Η ιδεολογική ακτινοβολία ενός κόμματος ή
αντανακλάται επί του συνόλου της πολιτικής του έκφρασης ή δεν αφορά κανέναν και
η οποιαδήποτε απόπειρα θεωρητικοποίησης των παρακμιακών εκφράσεων είναι χωρίς
νόημα.
Από
τη δεκαετία του 1980 της ακμής του ΠΑ.ΣΟ.Κ., την περίοδο της απόλυτης ελπίδας
και των συλλογικών φαντασιώσεων για μια καλύτερη και πιο δίκαιη κοινωνία μέχρι
τη σημερινή περίοδο της παρακμής του ΠΑ.ΣΟ.Κ., την περίοδο της βαριάς κρίσης
της χώρας μας έχουν συμβεί πολλά. Η Ελλάδα πέρασε στιγμές πρωτόγνωρης ευημερίας
και προόδου, βρέθηκε στον πυρήνα των πιο αναπτυγμένων χωρών του Κόσμου αλλά η
συνέχειά της είναι οδυνηρή. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σχεδόν για τρεις δεκαετίες δέσποζε στην
πολιτική ζωή της χώρας, είχε γίνει ο βασικός εκφραστής μιας κοινωνικής
πλειοψηφίας μεταρρυθμιστικού προσανατολισμού.
Ωστόσο,
σήμερα θεωρείται από το κοινωνικό κλίμα της συγκυρίας – και κυρίως από τη
φοβερή αναντιστοιχία μεταξύ προεκλογικού λόγου (του περίφημου λεφτά υπάρχουν)
και της κυβερνητικής πράξης της εφαρμογής των Μνημονίων χωρίς κανενός είδους
λαϊκής νομιμοποίησης στις προτελευταίες εκλογές – ως ο κύριος πολιτικός
υπεύθυνος για την κρίση της χώρας μας. Και αυτό συνιστά ένα ιστορικό φορτίο που
επικαθορίζει και την πολιτική του πορεία και εξέλιξη. Θεωρώ όμως ότι η
αποτίμηση της ιστορικότητας αυτής της περιόδου δεν είναι εύκολη υπόθεση και
πάντως δεν γίνεται εν θερμώ. Άλλωστε, αν το όποιο τελικό εκβάν κρίνει κάθε φορά
τα προηγούμενα συμβάντα, ποιος μπορεί να ορίσει την οριοθέτηση των συμβάντων σ’
ένα πολιτικό και ιστορικό συνεχές, όπου μάλιστα και η ερμηνεία των γεγονότων
είναι πάντα αμφιλεγόμενη και προϊόν διαμάχης των διαφόρων κομματικών θεωρήσεων;
Ανεξάρτητα
από όλα αυτά, υπάρχει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα – ερώτημα. Πώς γίνεται μια
ελπιδοφόρα πολιτική πρόταση με ευρεία κοινωνική αποδοχή να μετασχηματιστεί σε
υπονομευτή της κοινωνικής προόδου; Ποιοι παράγοντες δρουν; Δεν υπάρχουν θεσμοί
που ελέγχουν την ορθή πορεία; Είναι τελικά αναπόφευκτη η παρακμή και φυσικό
επακόλουθο της όποιας ακμής για καθετί στη ζωή;
Δεν
φιλοδοξώ να απαντήσω σ’ όλα αυτά τα θέματα, γιατί δεν θεωρώ ότι έχω τη σχετική
ερμηνευτική επάρκεια. Για την περίπτωση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. εκτιμώ ότι ο κύριος
συντελεστής που προκάλεσε την παρακμή του είναι η ταύτισή του με τις ποικίλες
δομές της εξουσίας και πιο πολύ με την οικονομική εξουσία. Αλλοτριώθηκαν
συνειδήσεις και από το χρήμα και από την αλαζονεία της εξουσίας. Έφτασαν μερικά
ηγετικά στελέχη μάλιστα στο σημείο να θεσμοποιούν τη συναλλαγή, να νομιμοποιούν
τις μίζες και να συμπεριφέρονται ως αυτοκράτορες που είναι υπεράνω οποιασδήποτε
κριτικής. Εδώ ανακύπτει και άλλο ένα μείζον ζήτημα. Δεν μπορούν τα κόμματα να
αναπτύξουν εσωκομματική δημοκρατία και παράλληλα η διαφάνεια και η κριτική να
αποτελούν πολιτικές αρετές και ζωτικά στοιχεία της λειτουργίας των;
Αλλά
δεν ήταν μόνο τα ηγετικά στελέχη. Ήταν και ένα σχετικά ευρύ στρώμα στελεχών της
κομματικής και κρατικής μηχανής που επωφελήθηκε τα μέγιστα ελέω κομματικού σωλήνα
μακριά από κάθε έννοια αξιοκρατίας και δυνατοτήτων και το οποίο στρώμα
δημιούργησε ένα προστατευτικό κλοιό απέναντι στην ηγεσία. Το έβλεπες σε κάθε
κομματική εκδήλωση να είναι παρόν, να κατέχει την ορθοδοξία της γραμμής, να
κινδυνολογεί απέναντι σε κάθε φωνή δίκαιης κριτικής ακόμα και να προπηλακίζει
(!) όποιον άγγιζε τα “ιερά και τα όσια”, δηλαδή τα δικά τους συμφέροντα και
τελικά αυτό το στρώμα να παγιδεύει τη δυνατότητα ανάπτυξης μιας ουσιαστικής
εσωκομματικής δημοκρατίας και τη δυνατότητα δημιουργίας μιας κουλτούρας
διαφάνειας και ορθολογισμού στην κομματική και κατ’ επέκταση στην πολιτική ζωή.
Έτσι έγιναν περιώνυμα κυβερνητικά στελέχη άτομα – φελλοί, άτομα που οι γνώσεις
τους και οι δυνατότητές τους στους τομείς που κλήθηκαν να υπηρετήσουν ήταν ανύπαρκτες.
Είδαμε
φοιτητές και φοιτήτριες (ακόμα και του πρώτου εξαμήνου…) να προσλαμβάνονται σε
πολιτικές θέσεις διαφόρων δημόσιων Οργανισμών και Υπουργείων και να αμείβονται
με φανταστικές αποζημιώσεις, για να φτιάξουν το οικονομικό τους κομπόδεμα –
απόθεμα για να κατέβουν ως υποψήφιοι στις βουλευτικές εκλογές και να ψηφίζονται
από το λαό (!), γιατί είχαν και το κομματικό προβάδισμα (…). Είδαμε ανθρώπους
να δημιουργούν κλαδικά λόμπι και συντεχνίες μέσα στο Κίνημα και στη βάση “σου
δίνω στο πολιτικό πεδίο, μου δίνεις στο κλαδικό πεδίο” δημιούργησαν εσωτερικούς
συσχετισμούς μέσα από τους οποίους ανελίχτηκαν σε πρωτοκλασάτα στελέχη. Είδαμε
άτομα που ήταν για τα θελήματα των υπουργών, άτομα που ποτέ δεν έδρασαν σε
κανέναν κοινωνικό και επαγγελματικό χώρο, άτομα – “αδειανά πουκάμισα” να
γίνονται βουλευτές και επώνυμα πολιτικά στελέχη.
Και
επειδή αυτά τα άτομα – φελλοί δεν πρόκειται ποτέ να απολογηθούν για τη στάση
που κράτησαν, επειδή δεν πρόκειται να απολογηθούν για τα οικονομικά οφέλη που
αποκόμισαν χωρίς να έχουν ούτε καν τα στοιχειώδη προσόντα, επειδή δεν πρόκειται
ποτέ να συνειδητοποιήσουν την παρακμιακή τους στάση, οφείλουμε όσοι συνυπήρξαμε
πολιτικά με αυτούς και έχουμε έστω κάποια ίχνη αυτογνωσίας να απολογούμαστε
εμείς γι’ αυτούς. Είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε για να υπάρξει
κάποιους είδους λύτρωση γι’ αυτό τον πολιτικό χώρο στο μέλλον.
Είχαμε
δει την παρακμή. Αλλά το ερώτημα είναι προφανές και απόλυτα δικαιολογημένο:
Γιατί δεν αντιδράσατε στη διαπλοκή και στην παρακμή; Η κινηματική αντίληψη και
δράση των στελεχών που δρούσαν στους κοινωνικούς χώρους – και μάλιστα συχνά σε
αντίξοες και άδικες συνθήκες, γιατί απολογούνταν για τα λάθη άλλων – δεν
συνδέθηκε ΠΟΤΕ με τα παρακμιακά φαινόμενα. Δεν μπορούσαν αυτά τα στελέχη να
σπάσουν το κομματικό φρούριο που παρασιτούσε στο δημόσιο χρήμα. Άλλωστε ο
καθένας είναι υπεύθυνος μόνο για τις δικές του πράξεις. Τα περισσότερα στελέχη
των κοινωνικών χώρων κράτησαν ακέραια την κινηματική πολιτική αντίληψή τους,
δεν είχαν ΠΟΤΕ κανένα κομματικό οφίτσιο και δρούσαν μόνο στους μαζικούς χώρους.
Γι’ αυτό οφείλουν να υπερασπιστούν το κομμάτι της κομματικής και πολιτικής ζωής
τους, γιατί ήταν απόλυτα κρυστάλλινο και ορθολογικό.
Σε
κάθε περίπτωση, τα πολιτικά κόμματα είναι οι πυλώνες κάθε κοινοβουλευτικής
δημοκρατίας. Εδώ οφείλουμε να δώσουμε έναν αγώνα συμμετοχής μας, εδώ πρέπει να
στρέψουμε ένα μέρος της συλλογικής μας αγωνίας για την υπέρβαση της κρίσης και
κυρίως για τη διαμόρφωση ενός μέλλοντος κοινωνικής προόδου. Και θεωρώ ότι ο
πλειοψηφικός από τη δεκαετία του 1960 κοινωνικός χώρος της μεταρρυθμιστικής
πολιτικής πρότασης και της ανοιχτής κοινωνίας θα είναι – μέσα από εκτεταμένους
μετασχηματισμούς – χώρος έκφρασης σημαντικών
δημιουργικών πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Η εμπειρία από την εξέλιξη
του ΠΑ.ΣΟ.Κ. μπορεί να μάς διδάξει πολλά. Αλλά δεν είναι μόνο εμπειρία του
ΠΑ.ΣΟ.Κ., αφορά και τα άλλα κόμματα της αριστεράς σε μικρότερο βαθμό και τη
συντηρητική παράταξη στον ίδιο με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. βαθμό.
Και
ίσως γι’ αυτό το λόγο το εγχείρημα του δημοκρατικού και κοινωνικού
μετασχηματισμού του κομματικού μας τοπίου είναι πολύ δύσκολο, όταν μάλιστα παράλληλα αναπτύσσονται και φοβερές
ανορθολογικές πολιτικές συμπεριφορές ρατσισμού και φασισμού, οι οποίες
επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο τη διαμόρφωση ενός ευοίωνου μέλλοντος. Θα συνεχίσουμε…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου